Ο Παύλος Μάτεσις τον χαρακτήρισε «σημαντικότερο
Έλληνα συγγραφέα της γενιάς του». Έχει τιμηθεί με το Βραβείο Μπότση από τον
Πρόεδρο της Δημοκρατίας, βιβλία του έχουν μεταφραστεί με επιτυχία στο εξωτερικό
και αυτό το φθινόπωρο, τέσσερα σχεδόν χρόνια μετά την «Χορεύτρια του Διαβόλου»,
επιστρέφει, πάλι από τις εκδόσεις Ψυχογιός, με το μυθιστόρημα «Όταν θα δεις τη
θάλασσα», στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται μια παθιασμένη ερωτική ιστορία με
φόντο την Ελλάδα των τελών του δεκάτου ενάτου αιώνα.
Κυρίες και κύριοι,
ο Στέφανος Δάνδολος…
1. Γνωρίζω πως η
Συγγραφή δεν ήρθε για εσάς από το παράθυρο. Ζήσατε σε ένα περιβάλλον που η
Τέχνη και η Λογοτεχνία ήταν κυρίαρχη. Αλήθεια, πόσο επηρεάζει έναν άνθρωπο η
επαφή η καθημερινή με την Τέχνη και την Λογοτεχνία; Εσάς πόσο σας έχει
επηρεάσει;
Το σπίτι μου ήταν πάντα γεμάτο βιβλία.
Οι γονείς μου ήταν μανιώδεις αναγνώστες και από μικρό με έστρεψαν στην
ανάγνωση. Αν και το σημαντικότερο ήταν η συζήτηση. Το να μιλάμε για συγγραφείς,
να κουβεντιάζουμε για βιβλία, όπως και για ταινίες. Θεωρώ πως οι επιρροές της
οικογένειας είναι πολύ σημαντικές. Σε εξοικειώνουν με κάτι και σου δίνουν τη
δυνατότητα της επιλογής και μένει σε σένα να το αναπτύξεις, να το καλλιεργήσεις
και –γιατί όχι;– να το κάνεις βασικό κομμάτι της ζωής σου. Όχι όμως ότι είναι
και κανόνας. Πολλοί άνθρωποι ανακαλύπτουν την Τέχνη χωρίς την παραμικρή
επιρροή, και πολλοί άνθρωποι με επιρροές την ξεχνούν μεγαλώνοντας. Όμως ένα
σπίτι που αγαπάει τα βιβλία, μπορεί πιο εύκολα, υποθέτω, να ανοίξει ένα
παράθυρο στη φαντασία κάποιου παιδιού.
2. Εσείς πόσο
εύκολα εκδόσατε τα βιβλία σας, και πόση υπομονή χρειάζεται ένας χαρισματικός
άνθρωπος, για να δει το έργο του στο χαρτί;
Γενικά η υπομονή είναι απαραίτητη σε
έναν συγγραφέα. Υπομονή για να τελειώσεις ένα βιβλίο, υπομονή για να το δεις
δημοσιευμένο, υπομονή για να κερδίσεις αυτό που πιστεύεις ότι αξίζεις. Εγώ
στάθηκα τυχερός. Στο δρόμο μου βρέθηκε ο Βασίλης Βασιλικός και εκείνος ήταν που
βοήθησε το πρώτο μου βιβλίο να εκδοθεί. Επίσης, όλα ξεκίνησαν από την κυψέλη
των εκδόσεων Δελφίνι, ενός οίκου που αγαπούσε και προωθούσε τους νέους
συγγραφείς. Ήταν η δεκαετία του ’90 και, κείνα τα χρόνια, εκδότες σαν τον Πέτρο
Σταθάτο κοιτούσαν μπροστά χωρίς φόβο, με μοναδικό κίνητρο να ανακαλύψουν νέες
φωνές. Οπότε θα μπορούσες να πεις ότι ο δρόμος μου άνοιξε σχετικά εύκολα. Κάτι
που δεν συμβαίνει με πολλούς άλλους.
3. Όταν ένας Συγγραφέας γράψει ένα βιβλίο και
έρθει η καταξίωση από όλους, πόσο "βάρος" προσθέτει η διάκριση αυτή
στην μετέπειτα συγγραφική του πορεία; Ποια ευθύνη γεννά μια τέτοια καταξίωση
απέναντι στο κοινό των αναγνωστών που περιμένει τη συνέχεια του έργου του;
Εκεί ίσως πέσεις στην παγίδα να
σκεφτείς τι έκανε το έργο που καταξιώθηκε, να αγαπηθεί. Οπότε υπάρχει ο
κίνδυνος να αρχίσεις να επαναλαμβάνεις το ίδιο βιβλίο με άλλα υλικά και άλλο
περιτύλιγμα. Προσωπικά, θέλω κάθε βιβλίο μου να είναι διαφορετικό από τα
προηγούμενα. Και η μόνη ευθύνη που έχει καλλιεργήσει η όποια καταξίωση
απολαμβάνω, είναι τελικά η ίδια ευθύνη που ένιωθα και όταν ήμουν άγνωστος και
άσημος: το να δίνω το εκατό τοις εκατό των δυνάμεών μου γράφοντας και να μην
εφησυχάζω μέχρι το αποτέλεσμα να με ικανοποιεί απόλυτα.
4. Πόσο χρόνο θεωρείτε ότι χρειάζεται ένας
δημιουργός, προκειμένου να περάσει από ένα βιβλίο σε ένα άλλο καινούριο;
Κάθε συγγραφέας λειτουργεί διαφορετικά.
Υπάρχουν εκείνοι που τελειώνουν ένα βιβλίο και ξεκινούν αμέσως ένα άλλο, και
έτσι δημοσιεύουν συχνά, ακόμη και κάθε χρόνο. Και υπάρχουν και αυτοί που χρειάζονται
ένα διάλλειμα, μικρό ή μεγάλο, για να γεμίσουν ξανά και να ριχτούν στην επόμενη
δοκιμασία. Νομίζω, έχει να κάνει με τον χρόνο που σου παίρνει για να γράψεις
ένα μυθιστόρημα. Αν χρειάζεσαι μερικούς μόνο μήνες, τότε μπορείς να ξαναμπείς
σε ένα άλλο εύκολα. Εάν χρειάζεσαι τρία και τέσσερα χρόνια –όπως συμβαίνει με
μένα την τελευταία δεκαετία– τότε δεν έχεις κουράγια να βάλεις τον εαυτό σου σύντομα
σε μια νέα διαδικασία, εκτός κι αν άλλοι λόγοι σε οδηγούν να το κάνεις. Πάντως
ζηλεύω αυτούς που περνούν από το ένα βιβλίο στο άλλο. Εγώ χρειάζομαι χρόνο.
Χρόνο για να κατεβάσω ιδέες, χρόνο για να στήσω κάτι που με ικανοποιεί και
χρόνο για να φτάσω στην τελευταία σελίδα.
5. Υπάρχουν γύρω μας βιβλία και συγγραφείς. Άλλα
βιβλία με περιεχόμενο ιστορικό, άλλα με αισθηματικό -ρομαντικό θα έλεγα- και άλλα που απλώς διηγούνται εμπειρίες της
ζωής του γράφοντος. Στην εποχή μας τι
είδους βιβλίο νομίζετε πως θα γίνει "ευπώλητο".
Δε σκέφτομαι με όρους «ευπώλητων».
Υπάρχουν καλά crime novels και κοινότοπα crime novels, καλά ιστορικά μυθιστορήματα και αδιάφορα
ιστορικά μυθιστορήματα. Κάθε κατηγορία, ακόμα και η πιο εύπεπτη, έχει καλά
δείγματα για το είδος που υπηρετεί και κακά δείγματα, δηλαδή αναμασήματα που
αποσκοπούν στο να ακολουθήσουν ένα ρεύμα. Αν εξαιρέσω τους συγγραφείς που έχουν
αποκτήσει ένα σταθερό, μεγάλο κοινό, δεν ξέρω τι κάνει ένα βιβλίο «ευπώλητο». Δεν
υπάρχει συνταγή. Εκείνο που ξέρω είναι ότι ο κόσμος θέλει να αποδράσει
διαβάζοντας. Και στη μεγάλη κρίση που βιώνει το βιβλίο σήμερα, όλα τα είδη
είναι απαραίτητα, ακόμη και το πιο φτηνό ρομάντζο.
6. Αν –υποθετικά-
σταματούσατε να γράφετε για κάποιον λόγο, τι θα σας έλειπε περισσότερο;
Οι ώρες που σχηματίζετε τον "μύθο" σας, οι ώρες που βρίσκεστε σε
αέναο ψάξιμο μέσα σε μονοπάτια ιστορίας, οι ώρες που θα περιμένετε τις
αντιδράσεις του Αναγνώστη; Οι ώρες της καταξίωσης μετά από μερόνυχτα δουλειάς;
Ίσως κάτι άλλο;
Πιθανώς οι ώρες που σχηματίζω τον
«μύθο». Αυτό είναι το ναρκωτικό της δουλειάς μας: το παράπλευρο σύμπαν που σε
συνοδεύει παντού ενόσω χτίζεις ένα μυθιστόρημα. Το γράψιμο αυτό καθεαυτό, δεν
θα μου έλειπε μάλλον ιδιαίτερα. Εάν προσθέσεις στα βιβλία μου τα χρόνια της
αρθρογραφίας και επίσης την πρώτη περίοδο του μάχιμου ρεπορτάζ, ενδεχομένως να έχω
ήδη γράψει για δύο ζωές.
7. Γράφετε πολλά χρόνια, έχετε καταθέσει ένα
πλούσιο συγγραφικό έργο κι έχετε κερδίσει επάξια μια θέση στην καρδιά των
αναγνωστών σας αλλά και την εκτίμηση των ομότεχνών σας. Ποιο ή ποια από
τα βιβλία σας ξεχωρίζετε; Έχετε κάποιο συγγραφικό «όνειρο» που θα θέλατε να
πραγματοποιήσετε;
Κάθε βιβλίο που έχω γράψει είναι
κομμάτι του εαυτού μου, ωστόσο ξεχωρίζω εκείνα που μπορώ να τα ανοίξω και να
διαβάσω μερικές σελίδες τους χωρίς να νιώσω άβολα, δηλαδή τα βιβλία στα οποία
δεν θα άλλαζα ούτε λέξη. Και αυτά είναι τα δύο τελευταία μου, ο «Τελευταίος
Κύκνος» (2009) και «Η χορεύτρια του Διαβόλου» (2013). Βλέπεις, νιώθω διαφορετικός
συγγραφέας πια από τον Δάνδολο της πρότερης περιόδου. Παλιότερα με ενδιέφερε να
αποδείξω ότι μπορώ να γράψω τα πάντα, ενώ το μόνο που θέλω τώρα είναι να
ταξιδέψω τον αναγνώστη μέσα από μια ωραία ιστορία. Σε ό,τι αφορά το συγγραφικό
μου όνειρο, αυτό είναι να με διαβάζει ο γιος μου όταν μεγαλώσει και να βρίσκει
στα βιβλία μου την ανθρωπιά και την ευαισθησία που θα ήθελα να έχει στην
ενήλικη ζωή του.
8. Eίστε ένας ευγενής, καθόλου υπερόπτης
Συγγραφέας. Παρόλο που η πορεία σας και
ως Συγγραφέα αλλά ως άνθρωπο γενικώς θα
μπορούσε να δώσει το δικαίωμα "της αίσθησης της ανωτερότητας", εσείς
παρόλα αυτά είστε απλός και συγκροτημένος . Θέλω να μου
εξηγήσετε τι είναι αυτό που σας κάνει να είστε τοσο δημοφιλής.
Η αίσθηση της ανωτερότητας είναι ένα
«δικαίωμα» που αισθάνονται μόνο όσοι δεν τα έχουν καλά με τον εαυτό τους ή
εκείνοι που παρά την επιτυχία τους εξακολουθούν να έχουν απωθημένα. Οι
σπουδαιότεροι άνθρωποι που έχω γνωρίσει ήταν απλοί, χωρίς ίχνος επιτήδευσης.
Δεν ξέρω αν είμαι τόσο δημοφιλής, όπως είπες. Εκείνο που ξέρω είναι ότι από την
ευγένεια και την καλοσύνη δεν έχασε ποτέ κανείς. Μου φαίνεται λυπηρό το ότι
έχουμε φτάσει να θεωρούμε αξιομνημόνευτες τις συμπεριφορές που θα έπρεπε να
έχουμε όλοι.
9. Συνήθως οι Συγγραφείς από ένα μικρό
γεγονός, από μια εικόνα που πέρασε αστραπιαία από τα μάτια τους, μπορούν να
πλάσουν έναν σκελετό για ένα έργο τους. Για ένα βιβλίο τους. Εσείς, κύριε Δανδολε, για να γράψετε ένα έργο σας
πρέπει να το έχετε ολοκληρώσει προηγούμενα στο μυαλό σας, ακόμη και το τέλος ή
στην πορεία της συγγραφής του μπορείτε και επεμβαίνετε και ίσως να αλλάζετε
πολλά που αρχικά είχατε σκεφτεί.
Δεν μπορώ να εκφράσω με ακρίβεια πώς
γεννιούνται τα βιβλία μέσα μου. Γιατί όταν αρχίζω να γράφω, ήδη το αρχικό
έναυσμα έχει αλλοιωθεί αρκετά και η ιδέα με κάποιο τρόπο έχει γίνει θέμα, και
το θέμα έχει γεννήσει χαρακτήρες. Οπότε δεν θυμάμαι καν ποιο ήταν το έναυσμα.
Από κει και πέρα, ο σκελετός είναι απαραίτητος, αλλά σπανίως έχω όλο το βιβλίο
στο κεφάλι μου. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, μπορεί να έχω γράψει χιλιάδες
λέξεις και να θεωρήσω ότι κάτι δεν πάει καλά και ότι πρέπει να ξεκινήσω πάλι
από την αρχή. Μου συνέβη στα μέσα της περασμένης δεκαετίας με το «Αγόρι στην
αποβάθρα» -αν και τότε οι λόγοι ήταν διαφορετικοί, υπέφερα μάλλον από writer’s block-, μου συνέβη και τώρα με το «Όταν θα δεις τη
θάλασσα», για λόγους που είχαν να κάνουν αυστηρά με τη δομή και το χτίσιμο του
βιβλίου. Το ίδιο το μυθιστόρημα πάντως είναι ένας ζωντανός οργανισμός και
μπορεί να σε εκπλήξει φανερώνοντάς σου τις δικές του αυτόνομες επιλογές. Μπορεί
δηλαδή να σε οδηγήσει σε δρόμους που δεν είχες καν φανταστεί όταν το έστηνες
αρχικά.
10.
Για
εσάς τι ακριβώς είναι το γράψιμο; Μια φυγή, μια εκτόνωση ώστε να ισορροπείτε τα
θέλω της ψυχής με την ζωή, μια συνήθεια καθημερινότητας ή ένας τρόπος
βιοπορισμού;
Θέλοντας να είμαι απολύτως ειλικρινής
απέναντί σου, θα έλεγα ότι είναι τα δύο τελευταία. Τον πρώτο καιρό ήταν σίγουρα
φυγή και εκτόνωση. Τώρα όμως έχει γίνει τρόπος ζωής. Μια συνήθεια που την αποζητώ
καθώς έχει χαραχτεί στο dna μου, και έχω
μάθει να συμβιώνω μαζί της με όλα τα θετικά και αρνητικά μιας τέτοιας σχέσης.
Δεν ξέρω τι θα έκανα εάν δεν έγραφα. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν στιγμές κατά
τη διάρκεια της συγγραφής ενός μυθιστορήματος που μπροστά στην επόμενη λευκή
σελίδα νιώθω την διαδικασία να με καταπιέζει και να με πνίγει. Όσο παράξενο κι
αν ακούγεται, συγγραφέας είναι εκείνος για τον οποίο το γράψιμο είναι πιο
δύσκολο απ’ ό,τι στους άλλους ανθρώπους. Κι επίσης είναι κάποιος που
βιοπορίζεται από τις λέξεις του.
11. Όταν
το βιβλίο που έχετε δημιουργήσει ξοδεύοντας την ψυχή και το μυαλό σας φτάνει
στο τέλος και στην τελευταία του σελίδα που "γράφει" τέλος, εσείς πως
αισθάνεστε;
Μια απέραντη ανακούφιση. Ίσως και λίγη
μελαγχολία για τους ήρωες που αφήνω πίσω, καθώς και μια μικρή δόση πανικού για
το αν πραγματεύτηκα την ιστορία μου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αλλά, βασικά,
νιώθω ευτυχία. Μπορώ επιτέλους να ζήσω χωρίς φωνές στο κεφάλι μου, χωρίς
αυχενικά και ζαλάδες από το γράψιμο, χωρίς έγνοιες που με ξυπνούν στη μέση της
νύχτας. Οι ωραιότερες στιγμές στο χτίσιμο ενός βιβλίου είναι όταν το αρχίζεις
και, κυρίως, όταν τελειώνεις.
12.
Σε
ένα Συγγραφέα συνηθίζεται να ρωτούν στο τέλος μιας κουβέντας,τι ετοιμάζει τώρα.
Δεν θα ξεφύγω από το πλαίσιο και σας ρωτώ ευθέως τι ετοιμάζετε και σε ποιό στάδιο
είναι; Γνωρίζω οτι σε λίγο κυκλοφορεί το νέο σας πόνημα! θέλετε να μας πείτε
δυο λόγια γι αυτό ??
Είναι ένα μυθιστόρημα για τον έρωτα
και την ελπίδα. Για μια αγάπη που αγωνίζεται να επιβιώσει σε πείσμα της
κοινωνίας και των συνθηκών. Ζούμε αφιερωμένοι στα πρέπει και ένα «θέλω» τα
τινάζει όλα στον αέρα. Να ερωτευτείς τον λάθος άνθρωπο, αυτόν που δεν σου
επιτρέπει ο κόσμος. Για τούτο το «θέλω» μιλάει το βιβλίο. Και για την πίστη ότι
όποιος αγαπάει αληθινά, δεν παύει να αγαπάει ποτέ. Η μόνη μας πατρίδα είναι οι
άνθρωποι που μας αγγίζουν. Είναι φυσικά ένα μυθιστόρημα που κλείνει μέσα του
μιαν ολόκληρη εποχή –την Ελλάδα των τελών του δεκάτου ενάτου αιώνα, τις
πολιτικές αναταράξεις, την ελίτ της ξένης διπλωματίας, τον Τρικούπη, τους
σιδηροδρόμους– και είναι επίσης εστιασμένο στην προσπάθεια των γυναικών να
αποκτήσουν φωνή (με την Εφημερίδα των Κυριών και την Καλιρρόη Παρρέν). Μα στην
καρδιά του βιβλίου ανασαίνει ένας μεγάλος έρωτας που παλεύει να δικαιωθεί
αντιμέτωπος με όλα.
Κύριε Δάνδολε, δεν φαντάζεστε πόσο ευτυχή με
κάνατε με αυτήν την παραχώρηση των σκέψεων σας. Σας ευχαριστώ πολύ και επειδή
πιστεύω πως ο καλεσμένος μου έχει τον τελευταίο λόγο πάντα .... κλείστε εσείς
αυτήν την συζήτηση.
Το μοναδικό ανάχωμα στην κρίση του βιβλίου είναι
οι άνθρωποι που αγαπούν τη λογοτεχνία, σαν εσένα και τους φίλους του blog σου. Γι’ αυτό σου εύχομαι καλή δύναμη. Εμείς οι
βιβλιόφιλοι ξέρουμε ότι κανένα πλοίο δεν μπορεί να σε φτάσει τόσο μακριά όσο
ένα βιβλίο.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Στέφανος Δάνδολος γεννήθηκε το 1970 στην Αθήνα. Εικοσιέξι χρόνια
αργότερα εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα "Υπνοβάτες του Σεπτέμβρη" (β΄
έκδ., εκδόσεις Πατάκη, 2001). Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα "Ο περίγελος
των αγίων" (1997), "Και φόρεσαν χειροπέδες στα πουλιά" (2000), η
συλλογή διηγημάτων "Αγάπη σε δυο σταγόνες όνειρο" (1999), τα
μυθιστορήματα "Νάρκισσοι και κανίβαλοι" (2002), "Νέρων" (2004), "Το
αγόρι στην αποβάθρα" (2007), "Ο τελευταίος κύκνος" (2009), "Η χορεύτρια
του διαβόλου" (2013). Διηγήματά του έχουν συμπεριληφθεί σε ανθολογίες
και λογοτεχνικές επιθεωρήσεις του εξωτερικού, ενώ το 2008 εκπροσώπησε
την Ελλάδα στο Young Writers’ World Festival που πραγματοποιήθηκε στη
Σεούλ. Το 2004 χαρακτηρίστηκε από τον Παύλο Μάτεσι ο σημαντικότερος
Έλληνας συγγραφέας της γενιάς του, και το 2009 τιμήθηκε με το Βραβείο
Μπότση για το σύνολο του πεζογραφικού του έργου, παρουσία του Προέδρου
της Δημοκρατίας. Διετέλεσε διευθυντής της εφημερίδας "Βραδυνή".
Περισσότερες πληροφορίες για το συγγραφέα μας εδώ:
Γιούλη Τσακάλου
ΒΙΒΛΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ-ΚΡΙΤΙΚΕΣ
ΚΛΙΚ για να διαβάσετε την υπόθεση
