Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος
Πρίμο Λέβι - Εκδόσεις Άγρα
Από τον τίτλο και μόνο φαντάζεσαι τι πρόκειται να σου συμβεί. Όμως αυτό που θα σου συμβεί ούτε που το φαντάζεσαι...
Πώς είναι να μην έχεις όνομα, πρόσωπο, καταγωγή; Πώς είναι όταν το σώμα σου σε έχει εγκαταλείψει απο τις κακουχίες; Πώς είναι να μην σου ανήκει τίποτα; ούτε σπίτι, ούτε μάνα, ούτε πατέρας, ούτε αδερφή, ούτε πατρίδα, ούτε ρούχα, ούτε φωτογραφίες, ούτε ένα γράμμα, ούτε καν μια λωρίδα γης 35 εκατοστών για να ξαπλώσεις τη νύχτα;
Πώς είναι να γίνεσαι αγρίμι και να πρέπει να βλάψεις τους άλλους για να επιβιώσεις;
Πώς είναι να μην έχεις γλώσσα επικοινωνίας, να μην καταλαβαίνεις τους άλλους που μιλάνε, αλλά ούτε εκείνοι εσένα; Πώς είναι όταν δεν έχεις κάτι να περιμένεις, ούτε καν την άνοιξη γιατί κι αυτή τη διαδέχεται ο χειμώνας;
Πώς είναι όταν το ποτέ το λένε 'αύριο'; Πώς είναι οι λέξεις -οι τόσες λέξεις- να μην αρκούν; η πείνα, η δίψα, το κρύο, ο πόνος να μη φτάνουν για να πουν όσα σου συμβαίνουν, αλλά πρέπει να εφεύρεις καινούριες, πιο σκληρές; Πώς να είναι η αγωνία όταν θες να περιγράψεις στους δικούς σου αυτά που τράβηξες, αυτά που σου έκαναν, κι εκείνοι δεν σ'ακούν, δεν σε βλέπουν καν, σε προσπερνούν; Πώς είναι η δυστυχία σου να είναι τόσο μεγάλη ώστε να γίνεται ενοχλητική και επιλεκτικά αόρατη στα μάτια των άλλων;
Πώς να είναι άραγε, όταν ο θάνατος δεν είναι η χειρότερή σου επιλογή;
Όπως πολλοί από εμάς φοβόμουν να πιάσω αυτό το βιβλίο, και για να είμαι ειλικρινής δεν είχα κανέναν ενθουσιασμό να διαβάσω άλλη μια φορά για τις θηριωδίες των ναζί. Γρήγορα ανακάλυψα πως είναι γραμμένο τόσο αποστασιοποιημένα, ακριβώς για να μην υπάρχουν κάποιοι σαν εμένα που θα του προσάψουν την οποιαδήποτε υπερβολή. Ο έξυπνος αυτός τρόπος γραφής μου έδινε δύναμη να αντέχω, μα συγχρόνως μου κομμάτιαζε την ψυχή λίγο λίγο, χωρίς να το καταλαβαίνω. Την πρώτη φορά που ξέσπασα σε κλάματα, βρισκόμουν περίπου στη μέση του βιβλίου και υποψιάστηκα πως πολύ λίγο είχε να κάνει με το συγκεκριμένο απόσπασμα που διάβαζα. Ήταν η συναισθηματική φόρτιση που δούλευε μέσα μου βαθμιαία.
Γιατί ο Πρίμο Λέβι δεν έχει γράψει μια απλή καταγραφή της φρίκης. Έχει γράψει ένα μυθιστόρημα. Με δομή, με χαρακτήρες, με συναίσθημα, με αποφθέγματα, με αρχή, μέση και τέλος. Δεν θα σας πω τίποτα για αυτά που λέει, λίγο πολύ όλοι τα έχουμε ακούσει ή διαβάσει. Θα σας πω για το πώς τα λέει, με καθηλωτική επιβολή και λογοτεχνική στόφα. Με μια απίστευτη λαχτάρα αυτά που έζησε να τα διαλαλήσει σε όλο τον κόσμο. Σαν να αποτέλεσε ένα κίνητρο για να ζει όταν η ζωή δεν είχε καμία πια αξία, αλλά και να αντιμετωπίζει τους εφιάλτες που οδήγησαν στην αυτοχειρία πολλούς από τους επιζώντες μετά τη σωτηρία τους. Αυτή ήταν η αποστολή του.
Μέσα στο βιβλίο συχνά φιλοσοφεί. Ο λόγος του είναι καταπέλτης. Μπορεί να περιγράψει τελείως απλά την πιο αποκρουστική πράξη, όμως τα συμπεράσματά του είναι μαχαιριές που βρίσκουν στόχο στην καρδιά υπό γωνία. Έτσι πονάει περισσότερο.
Το συνταρακτικό είναι πως όταν λέει "εάν αυτό είναι ο άνθρωπος", δεν εννοεί απαραίτητα αυτούς που τους υπέβαλαν στα βασανιστήρια. Αναφέρεται σε όλους. Τους ισότιμους συγκρατούμενους, όσους βρέθηκαν σε μειονεκτική ή πλεονεκτική θέση σε σχέση με τους υπόλοιπους, τους απ' έξω, τον ίδιο του τον εαυτό.
Αυτή η διαπίστωση με έκανε κάποια στιγμή να θέλω να παρατήσω το βιβλίο. Φοβήθηκα πόσο τέρας μπορεί να γίνει ο πιο κακόμοιρος άνθρωπος, σε συνθήκες ζούγκλας. Εκεί κάπου σαν να το είχε προβλέψει ο Πρίμο Λέβι, ακριβώς μετά τη μέση του βιβλίου βάζει ένα συγκλονιστικό κεφάλαιο, Το άσμα του Οδυσσέα, που είναι καθαρή, αμόλυντη από την ανθρώπινη βαναυσότητα, λογοτεχνία. Από την αρχή βέβαια στο κείμενο υπάρχουν διάσπαρτοι οι παραλληλισμοί με την Κόλαση του Δάντη, που όταν έφτασα σε αυτό το σημείο κατάλαβα πως δεν ήταν καθόλου τυχαίοι. Από εκεί και μετά βάζει σε κάθε κεφάλαιο σπίθες φωτός. Μικροί σπόροι ελπίδας φυτεύονται ώστε να αδημονείς να φτάσεις στο τέλος, που έτσι κι αλλιώς γνωρίζεις από πριν. Επιτέλους, αρχίζουν και φαίνονται ψήγματα καλού μέσα στον απόλυτο ζόφο. Κι ενώ ζεις μέσα από την αναβίωση του συγγραφέα σκληρές έως και φρικιαστικές στιγμές, η καρδιά σου μπορεί να το αντέξει.
Και βέβαια ξεσπάς σε κλάματα ξανά και βέβαια δεν βγαίνεις από το βιβλίο αλώβητος, μα είσαι ευγνώμων που διάβασες αυτή την ιστορία με τον τρόπο που είναι γραμμένη κι όχι με άλλον τρόπο.
ΥΓ1. Να σημειώσω ότι το βιβλίο θα ήταν ημιτελές, χωρίς το συγκλονιστικό επίμετρο γραμμένο από τον ίδιο τον Πρίμο Λέβι, μετά από αδιάκοπη παρατήρηση της απήχησης που είχε το έργο του, γεγονός που αποδεικνύει ότι αυτό παρέμενε το ισχυρό του κίνητρο για να ζει.
ΥΓ2. Σε συνέχεια της λέσχης ανάγνωσης, κάναμε ένα ακόμα βήμα, είδαμε όλοι μαζί την παράσταση στο θέατρο και συνομιλήσαμε για το έργο με τους ηθοποιούς και τη σκηνοθέτη. Η εμπειρία ήταν μοναδική, ολοκλήρωσε με τον καλύτερο τρόπο τη μελέτη μας γιατί η ζωντανή θεατρική αναπαράσταση γέμισε συναισθήματα τις ψυχές μας.
Περισσότερα για το βιβλίο ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου